Rok 2018 i obchody 100 – lecia odzyskania niepodległości przez Polskę stały się pierwszą okazją do przypatrzenia się historii naszej organizacji – TOWARZYSTWA PRZYJACIÓŁ DZIECI – która swój jubileusz będzie obchodziła w kolejnym roku 2019.
A jak na tym tle przedstawia się historia opieki społecznej nad dziećmi i naszej lokalnej organizacji TPD w Żyrardowie?
Na temat początków społecznej opieki nad dziećmi w Żyrardowie informacji dostarczył żyrardowski historyk Bogdan Jagiełło.
Wokół uruchomionej na polach folwarku Ruda Guzowska w 1833 r. fabryki lniarskiej poczęła się rozwijać osada fabryczna. Od lat 60-tych XIX w. szybko wzrastała liczba robotnic, które z sobą przyprowadzały już sześcioletnie dzieci. Kobietom płacono znacznie mniej niż mężczyznom, a za pomocnicze prace dzieci zgoła symbolicznie. Co 7. niemowlę umierało przed osiągnięciem pierwszego roku życia, a co 10. dziecko między 1. a 3. rokiem życia. Nawet utworzenie fabrycznej ochronki i utworzenie fabrycznej służby lekarskiej niewiele poprawiło tę statystykę. Do tworzącego się miasta napłynęło też wiele biednych Żydów. Na szczęście w końcu XIX w. potaniała żywność, bo rosyjskie zboże zostało wyparte w zachodniej
Europie przez tańsze zboże amerykańskie. W związku z tym fabrykanci próbowali obniżyć płace, co stało się przyczyną strajków.
Po rewolucji 1905 r. i strajku szkolnym, który doprowadził do przywrócenia języka polskiego jako wykładowego w szkołach, uzyskano też zgodę władz carskich na zakładanie polskich stowarzyszeń. Najbardziej aktywną, skupiającą głównie nauczycieli Polską Macierz Szkolną, władze carskie zdelegalizowały już w 1907 r. W Żyrardowie powstało bardzo liczne Towarzystwo Kultury Polskiej, któremu 100-LECIE TOWARZYSTWA PRZYJACIÓŁ DZIECI W ŻYRARDOWIE przewodniczył doktor Marian Wilczyński, członek PPS a następnie Narodowego Związku Robotniczego. Prowadziło ono bibliotekę, w której odbywały się odczyty postępowych prelegentów oraz własną szkółkę. Towarzystwu „Wychowanie” przewodniczył Albin Żbikowski, jeden z dyrektorów Zakładów Żyrardowskich, opiekun szkół fabrycznych i inicjator biblioteki dla robotników. Prowadziło ono też małą szkółkę, w której swą karierę rozpoczęło kilka znanych żyrardowskich nauczycielek.
Niestety wybuchła I wojna światowa, stanęła fabryka a Żyrardów w pierwszej połowie 1915 r. stał się miastem przyfrontowym. Powołano Komitet Obywatelski, któremu przewodniczył A. Żbikowski. W dwu jadłodajniach wydawano bezpłatnie po kilkaset obiadów dziennie.
Najbiedniejszym rozdawano paczki żywnościowe. Specjalną opieką starano się objąć rodziny osób powołanych do wojska. Zajmował się tym wprawdzie inny komitet, ale wielu jego członków działało równolegle w Komitecie Obywatelskim, z tym że w jego skład wchodziło też paru robotników. Utworzono dwa przytułki dla osób starszych, przytułek /schronisko/ dla sierot, szpitalik dla dzieci chorych na choroby zakaźne. Prowadzono też szczepienia dzieci, a w ramach pomocy dla niemowlaków akcję „Kropla mleka”. W połowie lipca 1915 r. wycofujący się Rosjanie wysadzili Zakłady Żyrardowskie. Sześć tysięcy robotników straciło na kilka lat swe miejsca pracy. Wraz z niemieckimi okupantami przyszedł głód. W miejsce Centralnego Komitetu Obywatelskiego powołali Radę Główną Opiekuńczą, ale podległe jej placówki cierpiały z powodu braku funduszy.
W pierwszym roku niepodległości Robotnicze Koło Kulturalno – Oświatowe prowadziło nawet własną szkółkę. Sierociniec z powodu złego stanu technicznego budynku przeniesiono z Podlesia na ulicę Targową / dziś G. Narutowicza/ , a następnie na ulicę H. Sienkiewicza. Był instytucją filantropijną wspieraną przez żyrardowską inteligencję daleką od poglądów socjalistycznych.
Pomimo podjęcia wielu starań o dotarcie do źródeł, nie było łatwo opracować tę historię dokładnie. Brak jest akt w Archiwum Państwowym w Grodzisku Maz., które po likwidacji takiej placówki w Żyrardowie, przejęło dokumenty z naszego terenu. Kontakty z bibliotekami przyniosły materiały dotyczące oświaty, zaś niewiele o TPD. Muzeum Mazowsza Zachodniego w Żyrardowie jest w posiadaniu kilku zdjęć, które zostały zamieszczone w poniższym opracowaniu. Brak jest też materiałów z samej organizacji TPD z uwagi na wielokrotną zmianę siedziby, a więc przeprowadzki i likwidację prowadzonej swej działalności a zatem większość zebranych materiałów pochodzi z lokalnej prasy, tj, „Życia Żyrardowa” oraz wspomnień ludzi w różny sposób zawodowy lub wolontariacki związanych z TPD na terenie miasta Żyrardowa.
Pierwsze wzmianki o organizacji TPD w Żyrardowie pochodzą z lat 1919-1920, kiedy to już w „czerwonym Żyrardowie” powołano zakład wychowawczy. Podobno istniał nawet od 1916 roku jako nieduży dom dla najbiedniejszych dzieci. Patronowali mu dr Iza Zielińska, dr Maria Pożaryska i znany Tomasz Arciszewski. Z czasem dom okazał się za mały, dzieci przybywało. Przeniesiono je do Warszawy na Ochotę – wspominała bardzo wiekowa Mieczysława Śniegocka z Łodzi.
Po I wojnie światowej w mieście powstał Komitet Pomocy dla Najbiedniejszych na czele z nauczycielem Władysławem Dzikiewiczem. Komitet gromadził zapasy żywności na czas zimy dla wyżywienia najbiedniejszych, co ułatwiło im przeżycie. Władysław Dzikiewicz był też współorganizatorem 15.I.1924 r. loterii fantowej na rzecz dzieci, za co otrzymał podziękowanie od Miejskiej Rady Opiekuńczej.
W roku 1930 powołano w mieście opiekuna społecznego, który roztaczał opiekę nad kalekami, sierotami, chorymi i najbiedniejszymi dziećmi. Powstało nawet „schronisko dla sierot” pod opieką księdza proboszcza, ale fundusze pochodziły z Zarządu Miejskiego.
W okresie międzywojennym istniało już przedszkole Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci i kilka szkół powszechnych prowadzonych jako publiczne. Działał też dom dziecka przy ulicy Doczkała, którym z ramienia RTPD kierowała Krystyna Przyjałkowska, a później Hanna Kała. Nas najbardziej interesuje powstała w 1921 roku Szkoła Powszechna im. Stanisława Staszica przy placu targowym /Plac Sołtana 5/, której kierownikiem został Walery Plewiński. To późniejsza Szkoła Podstawowa nr 3, mająca związek z dalszą historią powiązaną z TPD.
W czasie II wojnie światowej szkoły publiczne za zgodą okupanta niemieckiego pracowały, choć w bardzo trudnych warunkach – w pomieszczeniach zastępczych i z ograniczonym programem nauczania / bez nauki historii i geografii/.
Po wojnie Żyrardów powoli wracał do swego rozwoju, w tym oświaty i opieki nad dzieckiem. Wznowiło działalność Towarzystwo Przyjaciół Dzieci. Władze oświatowe uruchomiły ponownie Dom Dziecka, najpierw też przy ulicy Doczkała, potem przy ulicy Kamiennej w samodzielnym domu w otoczeniu ogrodu. Kolejnymi kierownikami były Danuta Misztal, w latach 1955-1980 Halina Umięcka, potem Wiesława Frynia i Liliana Sałajczyk, za której to czasów Dom Dziecka został rozwiązany z powodu bardzo złych warunków lokalowych i stanu technicznego obiektu. Było to wielkie przeżycie dla dzieci i opiekunów. Dzięki Stanisławowi Gruszeckiemu zachowały się artykuły w „Życiu Żyrardowa”.
Ciekawe były losy wcześniej wspomnianej szkoły powszechnej, późniejszej Szkoły Podstawowej nr 3 w Żyrardowie. Po II wojnie światowej kierownikiem jej był Adam Podgórski. Jak wynika z relacji ówczesnego jej absolwenta, a przyszłego historyka Bogdana Jagiełły, w 1950 r. władze partyjno – miejskie postanowiły „Trójkę” uczynić szkołą świecką. W tym celu oddano ją pod patronat TPD. Z innych szkół religię usunięto w 1951 r. Do pracy w Trójce skierowano młodych nauczycieli. Nowym kierownikiem został Henryk Nieruchalski, a po roku Mieczysław Zambrzycki. Od września 1952 r. do sierpnia 1969 r. kierownikiem Szkoły nr 3 był Henryk Brzeziński, który pełnił także funkcje prezesa ZNP i przewodniczącego Rady Miejskiej. Po przemianowaniu „Trójki” na szkołę świecką, część rodziców przepisała swoje dzieci do innych szkół. W roku szkolnym 1956/1957 przeprowadzono w budynku modernizację, w wyniku której poprawiły się warunki sanitarne i lokalowe. Zajęcia pozalekcyjne odbywały się w Resursie, zajęcia plastyczne w świetlicy, skąd rodzice zabierali dzieci po podwieczorku. Te czasy znamy ze wspomnień Bogdana Jagiełły i Andrzeja Klaty.
Zmienne też były losy Towarzystwa Przyjaciół Dzieci w Żyrardowie. Organizacja działała przy współpracy z władzami oświatowymi na bazie placówek szkolnych, nie miała własnej siedziby. TPD zajmowało różne lokale, m. in. W budynku 1- piętrowym przy ulicy 16 stycznia róg Mielczarskiego. Tam pani Ładowska przygarnęła TPD do Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej. Potem TPD mieściło się w budynku obecnej Szkoły Muzycznej. W r. 1987 Prezesem TPD w Żyrardowie została Hanna Borowska, obejmując tę funkcję po Wiesławie Fryni, która została kierownikiem Domu Dziecka. Wówczas TPD działa w oparciu o koła w szkołach. Składki wpłacane na rzecz organizacji pozostają do dyspozycji kół. Wiodącą rolę w organizacji imprez i uroczystości pełni Ogród Jordanowski przy ulicy Mostowej, którego kierownikiem była Alfreda Cichocka. Administrację prowadziła na część etatu Halina Umięcka /we wspomnianej Poradni/.
Po reformie samorządowej na początku lat 90-tych XX w. zlikwidowano część etatu pracownika administracyjnego, a tę rolę przejął Zarząd Wojewódzki TPD w Skierniewicach. Z inicjatywy ówczesnego Prezesa Oddziału Wojewódzkiego TPD w Skierniewicach – Juliana Brzozowskiego i w porozumieniu z Prezesem Oddziału TPD w Żyrardowie – Hanną Borowską – powstało w 1993r. pierwsze Ognisko TPD w Żyrardowie. Miasto zabezpieczyło siedzibę przy ul. Reymonta, a Zarząd Wojewódzki zapewnił finansowanie opiekunów. Kierownikiem pierwszego ogniska TPD został Jan Lepieszka. W następnych latach powstało drugie Ognisko TPD z siedzibą w Szkole Podstawowej nr 1 przy ul. Jasnej. Kierownikiem została Hanna Brzezińska.
W roku 1999 reforma administracyjna spowodowała, iż w Żyrardowie powstał Oddział Powiatowy TPD i jednocześnie miasto weszło w skład województwa mazowieckiego. Naszym Prezesem nadal była Hanna Borowska. Sytuacja TPD jednak bardzo się skomplikowała, gdyż Zarząd Województwa Mazowieckiego nie uwzględnił działalności ognisk TPD w Żyrardowie, a tym samym wystąpił brak finansowania zatrudnionych w ogniskach pracowników. Rozpoczęły się trudne rozmowy Zarządu Wojewódzkiego TPD z władzami powiatu żyrardowskiego na temat braku środków finansowych. Lokalni działacze TPD, władze miasta i powiatu widziały potrzebę utrzymania chociaż jednego ogniska TPD. W tym czasie wielu wychowawców pracowało społecznie. Ostatecznie zdecydowano się na ognisko kierowane przez Hannę Brzezińską. Wychowanków pierwszego ogniska przejął Ogród Jordanowski /przy ul. Reymonta/. Niestety i ognisko przy ul. Jasnej otrzymało wypowiedzenie umowy. Nową siedzibę dla niego znaleziono przy Specjalnym Ośrodku Szkolno – Wychowawczym przy ul Środkowej. W r. 2000 TPD otrzymało niewielkie środki z budżetu powiatu żyrardowskiego. W r. 2001 z powodu groźby zamknięcia Klubu Środowiskowego przy ul. Mostowej i potrzeby objęcia opieką wychowanków tej jednostki, TPD podjęło decyzję o przejęciu prowadzenia tej placówki jako ogniska TPD. Kierownikiem tego ogniska została Urszula Szymańska a potem Małgorzata Paciepnik.
Prezesem Zarządu Oddziału Powiatowego TPD w Żyrardowie po Hannie Borowskiej była Hanna Brzezińska. Długoletnią księgową była Elżbieta Leniarska. W Komisji Rewizyjnej TPD działały Jolanta Długosz i Ewa Kotowska.
Na początku XXI wieku żyrardowskie TPD funkcjonowało więc poprzez działalność dwu ognisk wychowawczych: w Ośrodku Szkolno – Wychowawczym, którego kierownikami kolejno była Mirosława Janicka i zastępca Ryszard Maciejewski, a następnie Katarzyna Guzik /Podlaska/ oraz ognisko przy ul. Mostowej „Dziatwa”, którym kierowała Teresa Zemlik – oba w powyższych siedzibach aż do 2013 r. Obie placówki pracowały jednak w bardzo złych warunkach lokalowych, co groziło ich zamknięciem przez SANEPID. Sytuacja wymagała szybkich i radykalnych zmian. Inicjatywę w tym zakresie przyjęła na siebie nowa od 16.X.2009 r. Prezes Zarządu Powiatowego TPD w Żyrardowie Teresa Dzieniewicz.
W sierpniu 2012 r. została podpisana umowa o użyczenie obiektu Żyrardowskiej Spółdzielni Mieszkaniowej przy ul. ks. Brzóski 9 /po byłym sklepie spożywczym/ między Prezesem tejże Spółdzielni Marianem Rusinowskim a Prezes Zarządu Powiatowego TPD w Żyrardowie Teresą Dzieniewicz. W listopadzie 2012 r. rozpoczęły się już prace remontowo – adaptacyjne. Był to wynik wzorcowej współpracy władz miasta Żyrardowa, a zwłaszcza ówczesnego wiceprezydenta Grzegorza Obłękowskiego oraz kilku firm. Przedsiębiorstwo Gospodarki Cieplnej reprezentował Prezes Jan Kalman – człowiek całym sercem oddany temu przedsięwzięciu. Ochotnicza Straż Pożarna z jej Prezesem Danielem Sawickim prowadziła prace rozbiórkowe i zabezpieczała obiekt w czasie remontu. Małgorzata Walczak – dyrektor Miejskiego Zespołu Urbanistycznego opracowała projekt. Firma INN — -BUD Wojciecha Szweda prowadziła prace budowlane. Nadzór techniczny objął Adam Szymonik – wiceprezes Spółdzielni Mieszkaniowej. Do współpracy z TPD w trakcie prac budowlanych, adaptacyjnych i w zakresie urządzania i wyposażenia włączyło się wielu ludzi dobrej woli jak :
- PPU „ROMEX” Sp. z o.o. – Wiceprezes Zbigniew Żebrowski i wiceprezes Waldemar Darski,
- Management Group „TUBĄDZIN” Sp. z oo. – dyrektor Krzysztof Bakalarczyk,
- Jarosław Gejcyg – przedsiębiorca z Żyrardowa,
- GEOTERMIA MAZOWIECKA S.A. – MSZCZONÓW Prezes Marek Balcer,
- RUUKKI – Dyrektor Tomasz Soboń,
- METRONA – Dyrektor Piotr Hupałowski,
- Marzena Kwaśniewska – ówczesna Dyrektor BPH,
Poważną pomoc uzyskaliśmy także od różnych fundacji jak :
- PGE Warszawa, VELLUX – Lidia Mikołajczyk – Gmur,
- ATLAS Gdańsk, JOHNSON s.c. – Jacek Łowigus.
Całe nasze przedsięwzięcie w trakcie jego realizacji bardzo mocno wspierała ówczesna Poseł na Sejm Beata Rusinowska. Imponujące było tempo prac remontowo – adaptacyjnych. W XII. 2013 roku oddano do użytku I część, tj. salę do zajęć świetlicowych , kuchnię i sanitariaty, Dnia 13.11.2014 roku oddano II część, tj. salę rehabilitacyjną, komputerową i pomieszczenia biurowe.
Łącznie budynek obejmuje powierzchnię ponad 260 m kwadratowych. Elewację zdobi ciekawe graffiti autorstwa Łukasza Cichobłazińskiego.
Tym sposobem nasi podopieczni przenieśli się do komfortowych warunków, tak bardzo pomocnych w procesie nauki, wychowania i opieki.
Mimo że dzisiaj TPD w Żyrardowie dysponuje imponującym wielofunkcyjnym obiektem, wraz z rozszerzaniem swej działalności, rosną dalsze potrzeby lokalowe. Ograniczają je jednak finanse.
Z okazji uroczystego otwarcia nowej placówki TPD zasłużeni sponsorzy otrzymali w dowód wdzięczności odznakę „Przyjaciel Dziecka”: Grzegorz Obłękowski, Adam Szymonik, Jan Kalman, Małgorzata Walczak, Wojciech Szwed, Marzena Kwaśniewska oraz inicjatorka -Prezes Zarządu Oddziału Powiatowego TPD w Żyrardowie Teresa Dzieniewicz.
Towarzystwo Przyjaciół Dzieci to stuletnia organizacja pozarządowa działająca na rzecz pomocy dzieciom i rodzicom w zakresie wychowania i opieki. Pracuje w oparciu o Statut TPD.
Nasz Oddział Powiatowy w Żyrardowie, mając bogatą tradycję, kontynuuje dorobek Towarzystwa, gromadząc wielu działaczy i wolontariuszy, którzy mają potrzebę wypełniania misji Towarzystwa wespół ze szkołami, GOPS – ami i MOPS – em oraz władzami samorządowymi miasta i powiatu. Prowadzimy ognisko wychowawcze – świetlicę, zajęcia integracji sensorycznej. Realizujemy warsztaty tematyczne dla rodziców i opiekunów w powiecie żyrardowskim. Przystępujemy do konkursów, które pozwalają nam rozszerzać formy pracy. Organizujemy atrakcyjne imprezy dla dzieci i rodziców, które cieszą się wielkim powodzeniem. Największym wyzwaniem są dla nas uroczyste obchody 100 – lecia TPD, których realizacja przypada na cały rok 2018 do października 2019 roku.
